news archive 2013:01-07

Rozmowa w sprawie pracy to często fikcja – sprawdza wiele rzeczy,ale nie przydatność na dane stanowiskoRozmowa kwalifikacyjna to koszmar szukających pracy. Niemal 13-procentowe bezrobocie powoduje, że łatwiej o porażkę niż o sukces, a kolejne niepowodzenia podcinają skrzydła i odbierają wiarę w siebie. Tymczasem taka rozmowa to często zwyczajna bzdura, czego dowiedli... amerykańscy naukowcy.Pierwszej pracy szukałem w czasach, gdy było jeszcze gorzej niż dziś i które być może rychło się powtórzą. Chodziło się od rozmowy do rozmowy i próbowało przekonać potencjalnego pracodawcę, że idealnie pasuje się do jego oferty.– Chce pan sprzedawać karty kredytowe? – padało pytanie. – Ależ o niczym innym w życiu nie marzyłem. Właśnie po to poszedłem na uniwersytet, by lepiej zrozumieć, jak działają techniki sprzedaży bezpośredniej – należało zapewnić. – Ile pan chce zarabiać? – Co łaska – brzmiała odpowiedź. Nie najlepsza, ponieważ to i tak zwykle okazywało się wygórowanym wymaganiem, a wyścig o pracę wygrywał ten, który twierdził, że marzy o zdobyciu doświadczenia. Będzie zatem pracować za darmo. A może nie zarabiać, bo utrzymują go rodzice, na których – zwykle – ktoś inny pracował za darmo.A dziewczynę masz?– To co wyróżnia dobrego newsa? – zapytał mnie kiedyś dyrektor od marketingu (na czwartym etapie – po assessment center, teście umiejętności i drugim assessment center, bo jeden oczywiście nie wystarczy), który rekrutował dziennikarzy. Odparłem, że pewnie taki news ma być, po pierwsze, prawdziwy, po drugie, ciekawy, a po trzecie, umiejętnie napisany. Jak się okazało, odpowiedziałem nietrafnie. Chodziło bowiem o to, że ma mieć lead (podtytuł, zdanie wprowadzające – przyp. red.). Co w zasadzie jest prawdą. Chyba że magazyn akurat leadów nie stosuje, co zdarza się coraz częściej.Innym razem – co ciekawe, rozmowę organizowała pani, która w internecie doradza, jak takie rekrutacje przeprowadzać – po zaledwie dwóch etapach, z których tylko jednym był assessment center, zapytano, czy mam narzeczoną i czy ta narzeczona nie będzie przeszkadzać w pracy.Tak było kilka lat temu, ale nic się nie zmieniło, sprawdziłem. – Ile kura znosi jajek w tydzień? – widniało w teście. I nie była to branża drobiarska. – Koszulkę mi tu proszę marketingowo i piarowo wykorzystać. To superkoszulka jest. Zobaczymy, jaki pan kreatywny jest – usłyszałem na innym spotkaniu. I też nie chodziło o pracę w stoisku z koszulkami, gdzie miałoby to jakiś sens.W tym wszystkim nie ma niczego wyjątkowego, podobne historie można mnożyć. – Dali mi kubek. Siedli we czworo i kazali go sprzedawać. Nie wiem, co chcieli w ten sposób osiągnąć, bo stanowisko nie miało nic wspólnego ze sprzedażą – opowiada Ela, która chętnie dzieli się doświadczeniami, ale woli pozostać anonimowa. Tak jak reszta osób, które opowiadają o rozmowach kwalifikacyjnych. – W innym miejscu po długiej i szczegółowej rozmowie powiedzieli, że tu... nie ma pensji. To znaczy, może będzie, a może nie. Oni nie wiedzą, czy „zasłużę” – dodaje Ela.– Po którejś rozmowie nauczyłem się mówić to, co chcą usłyszeć, i od razu zaczęło być lepiej – wyjaśnia Łukasz. – To nie jest trudne. Sięgasz po poradniki z sieci, na których bazują też rekrutanci. I kłamiesz w żywe oczy – dorzuca i podkreśla, że to działa. Ma sporo racji, z tym, że kiedy o jedno miejsce ubiega się 100 osób, nic nie działa.Rozmowa przygnębiającaFormy przeprowadzania rozmów są różne. Są po prostu rozmowy, są grupowe assessment center, którym angielska nazwa dodaje powagi, są wieloetapowe do korporacji (a niekiedy i do małych firm) i takie oparte na testach psychologicznych. Bzdurne już na pierwszy rzut oka i trochę mniej bzdurne, ponieważ gdy ktoś wie, co robi, robi to lepiej.Prosty test wiedzy potrzebnej do pracy i miła pogawędka bywają znacznie skuteczniejsze niż udawanie, że da się człowieka poznać po 30-minutowej rozmowie. Kiedy rekrutacje wyglądają właśnie tak, mają sens. Ta metoda ma jednak pewien minus – nosi polską nazwę i jest tania, tracą zatem firmy sprzedające usługi rekrutacyjne. A w przypadkach skrajnych nie daje zadowolenia, które można czerpać z pastwienia się nad zdeterminowanymi kandydatami.Dlatego na ogół wybierana jest jednak opcja pozbawiona sensu, za to wpędzająca w przygnębienie ludzi, którzy nie dostaną pracy. Powtarzające się odrzucenie może mieć bowiem bardzo negatywne skutki: obniżenie samooceny, a nawet depresję. Nie licząc oczywiście pustej lodówki. – Nieraz myślałam po takiej rozmowie, że do niczego się nie nadaję. Kiedyś powiedziano mi: „Chyba sama pani rozumie, że to nie miejsce dla pani” – opowiada Anna i dodaje, że odmowy bardzo źle na nią wpływają.Niesłusznie, ponieważ tajemnicą poliszynela jest to, że zdecydowana większość rozmów kwalifikacyjnych nie pozwala powiedzieć o człowieku niczego sensownego. Jest to bowiem sytuacja, w której pojawiają się wszystkie znane błędy poznawcze, czyli mechanizmy psychologiczne powodujące, że nietrafnie oceniamy rzeczywistość. Przekonująco pokazali to – jak mogłoby być inaczej? – amerykańscy naukowcy.„Nasz Dziennik” czy „Twój Weekend”?Wyobraźcie sobie, że poproszono was o to, by po krótkiej rozmowie ocenić, czy człowiek, którego właśnie poznaliście, będzie wolał zaprenumerować „Playboya”, czy raczej wybierze „Time”. Proste? Jasne. W końcu to trochę tak jak z ocenianiem, czy ktoś woli „Twój Weekend” czy „Nasz Dziennik”. Czytelnicy jednej i drugiej gazetypowinni różnić się od siebie, tak jak różnią się same pisma. Gdy jednak takie zadanie postawiono przed grupą studentów, okazało się, że nie za bardzo sobie z nim radzili, lecz jednocześnie byli pewni, że typują właściwie. Byli przekonani,że rozmowa pozwala im zdobyć wiedzę o nowo poznanej osobie. Wyniki typowań pokazały, że niesłusznie.Ich przeświadczenie było wynikiem działania czegoś, co jest nazywane iluzją wywiadu. Psycholodzy społeczni Lee Ross i Richard Nisbett opisali ją jako „przekonanie, że na podstawie krótkiej, zapoznawczej rozmowy można zdobyć ogromną ilość informacji o czyjejś osobowości”. Ludzie na ogół w to wierzą, ale badania dowodzą nieskuteczności rozmów w przewidywaniu „ocen osiąganych na studiach i w koledżu oraz wyników pracy białych i niebieskich kołnierzyków, osiągnięcia sukcesu przez dyrektorów, prawników, lekarzy i naukowców”. Mówiąc krótko, na podstawie rozmowy nie da się przewidywać ani oceniać. Łącznie z tym, czy ktoś do danej pracy się nadaje czy nie.Aureola kwalifikacyjnaSolomon Asch, jeden z ojców psychologii społecznej, poprosił studentów, by powiedzieli mu, co myślą o dwóch osobach: Alanie oraz Benie. Pierwszego opisał jako inteligentnego, przedsiębiorczego, impulsywnego, krytycznego, upartego i zazdrosnego. Drugi natomiast miał być zazdrosny, uparty, krytyczny, impulsywny, przedsiębiorczy i inteligentny. Którego studenci polubili bardziej? Oczywiście Alana, ponieważ był inteligentny. Zazdrosny Ben wzbudził znacznie mniej sympatii, czego nie zmieniało nawet to, że zestaw cech przypisanych obu postaciom był identyczny.Zadziałał efekt aureoli, nazywany przez niektórych efektem halo – mechanizm powodujący, że jedna zaobserwowana na początku cecha determinuje to, jak odczytujemy całość. Tak jest choćby z urodą, która działa bardzo skutecznie i jest wiązana z całym zestawem cech pozytywnych – np. z inteligencją. Dlatego zresztą ładni zarabiają średnio 10% więcej niż ich mniej atrakcyjni koledzy z tym samym wykształceniem, doświadczeniem i na tym samym stanowisku. Lepiej zarabiają też wysocy i oni znacznie częściej zostają prezesami.Ładnym łatwiej dostać pracę, czego prostym eksperymentem dowiódł Philipp Kraft z praskiego Uniwersytetu Karola. Pracujący nad doktoratem naukowiec zebrał 990 ogłoszeń o pracę zamieszczonych przez niemieckie firmy. Do każdego z tych miejsc wysłał dwa bardzo podobne CV. Podobne, ale nie identyczne, ponieważ obok danych o równoważnym wykształceniu i doświadczeniu zawierały bardzo różne zdjęcia. Połowa aplikujących była ładna, druga połowa – brzydka. Tych pierwszych zapraszano szybciej i częściej, a jeżeli im odmawiano, dostawali informację zwrotną pięć dni później. Brzydkich odrzucano od razu. Nad ładnymi zastanawiano się, by nie popełnić błędu.Neurony lustrzane spełniają proroctwoZ tego wynika tylko to, że ważne jest pierwsze wrażenie. Ale rozmowa służy przecież do jego zweryfikowania. Jednak tylko z pozoru, gdyż pierwsze dobre wrażenie powoduje, że jesteśmy przyjemniejsi i bardziej otwarci. Nawet jeśli nie mówimy, że kogoś lubimy, sygnalizujemy to niewerbalnie.A ten ktoś reaguje na to zaufanie – też staje się bardziej otwarty i rozmowny, o czym decyduje mechanizm neuronów lustrzanych, czyli te części naszego mózgu, które powodują, że „zarażamy się” większością emocji. Kiedy ktoś jest spokojny – sami jesteśmy spokojniejsi. Gdy jest nerwowy – odczuwamy zaniepokojenie. I nie ma znaczenia to, że sami wywołujemy te reakcje. To samospełniające się proroctwo, które działa na poziomie emocji. Jest poza naszą kontrolą.Nowoczesne gadżety, takie jak sprzęt do eyetrackingu (śledzenia ruchu gałek ocznych – przyp. red.), pokazują, na czym skupia się uwaga osób kierujących rozmowami kwalifikacyjnymi. Zespół z Rice University i University of Houston zaprosił do udziału w eksperymencie 38 menedżerów uczestniczących w programie MBA prowadzonym przez te uczelnie. Wszyscy mieli doświadczenie w przeprowadzaniu rekrutacji, a ich zadaniem było porozmawianie z kandydatami, z których część miała na twarzy widoczne znamię.Okazało się, że ów detal ma ogromne znaczenie. Rekrutujący, którzy zwykle obserwowali okolice ust odpytywanego, w tym wypadku patrzyli na jego znamię i mieli problemy z przypomnieniem sobie, co ten ktoś mówił. – Pokazaliśmy, że niewielkie znamię rozprasza na tyle, że przypominamy sobie mniej informacji o kompetentnych kandydatach. A to obniża ich ocenę – komentowała autorka eksperymentu Michelle „Mikki” Hebl.Jeszcze innym problemem jest coś, co nosi nieco dziwną nazwę podstawowego błędu atrybucji i polega na tym, że mamy tendencję do przeceniania charakteru i osobowości w tłumaczeniu, dlaczego ktoś zachowuje się tak, jak się zachowuje, a jednocześnie ignorujemy sytuację, w której oceniany się znajduje. Zwykle myślimy, że jeżeli ktoś coś robi, po prostu chce to robić. Na ogół jednak ten ktoś reaguje na otoczenie. Z tego, jak człowiek zachowuje się w tej chwili i w tej sytuacji, wyciągamy wnioski, jaki jest. Skoro ktoś jest zdenerwowany, to znaczy, że jest nerwowy. Gdy jest spokojny – analogicznie stwierdzamy, że taki ma charakter. Tymczasem może być tak, że temu pierwszemu zależy na pracy, a drugi przyszedł sprawdzić, na co może liczyć. Zwłaszcza że rozmowa kwalifikacyjna to sytuacja, którą trudno uznać za normalną.Ciekawostką jest to, że kategorią ludzi, którzy szczególnie dobrze wypadają podczas rozmów kwalifikacyjnych, są... narcyzowie. Mówią dużo i chętnie. Są pewni siebie, wręcz zadufani w sobie. Na rekruterach robią jednak doskonałe wrażenie. Mają bowiem wszystko to, czego szuka się w procesie przyjmowania do pracy.100 osób na miejsceWnioski, które z tego płyną, są proste – jeżeli chcesz dostać pracę, staraj się po prostu trafić w oczekiwania. Prawda może zostać doceniona, ale tylko wtedy, gdy rozmawiający z tobą wie, co robi. To się zdarza, ale często bywa tak, że chodzi jedynie o to, by trafić w „profil stanowiskowy”. Szczególnie w agencjach rekrutacyjnych. Rozmawiając z szefem lub ze znającą firmę kadrową, można powiedzieć więcej.Nie należy też się załamywać, gdy pracy się nie dostanie. Przy wspomnianym prawie 13-procentowym bezrobociu i nierzadko 100 osobach starających się o angaż na jedno stanowisko to tak jak nie wygrać w totka. Jest nam smutno, ale nie zakładamy, że to nasza wina. Dramatyczna sytuacja na rynku pracy również nią nie jest i tak należy o tym myśleć. A w takiej sytuacji każda rekrutacja – nawet najlepiej przeprowadzona – to loteria.Jest jeszcze jeden istotny wniosek. „Złudzenie rozmowy” to mocny dowód na to, że wiara w merytokratyczny rynek także jest iluzją.Tomasz Borejza

Wybory prezydenckie nad Wełtawą w aurze skandaluByło ich jedenaścioro, potem ośmioro, teraz – za sprawą decyzji Sądu Najwyższego – dziewięcioro. Są wśród nich byli premierzy, aktorka, a nawet wytatuowany jak Maorys profesor. Ale to nie koniec. Może dziesiąty będzie Tomio Okamura? O co chodzi? O kandydatów na czeskiego prezydenta. Zmieniająca się lista polityków, którzy chcą się ubiegać o ten najwyższy urząd i zastąpić na nim Vaclava Klausa, nie byłaby niczym dziwnym, gdyby nie to, że pierwsza tura wyborów tuż-tuż. Już wydrukowano karty do głosowania z dziewięcioma nazwiskami, ale w Pradze coraz głośniej mówi się o przełożeniu wyborów. Padają propozycje terminów lutowych, a nawet kwietniowych.Dziennikarka, ekonomista, multimilionerPo raz pierwszy Czesi będą mieli prezydenta z wyborów bezpośrednich. Pomysłodawcy takiego rozwiązania wskazywali przykłady patów w Zgromadzeniu Narodowym podczas wybierania obu czeskich prezydentów po aksamitnej rewolucji. Nikomu chyba nie przeszło przez myśl, że głosowanie bezpośrednie może się toczyć w atmosferze skandalu. Zresztą nie o samo głosowanie na razie idzie, ale o decyzje administracyjne dotyczące wpisania na listę kandydatów.Pierwszą turę wyborów przewidziano na 11-12 stycznia, drugą na 25-26 stycznia. Jedenaściorgu kandydatom udało się w ustawowym terminie zebrać wymaganą liczbę 50 tys. podpisów. Po zweryfikowaniu podpisów przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych okazało się jednak, że troje musi się pożegnać z wyścigiem o fotel prezydencki. Byli to Jana Bobošíková, Vladimír Dlouhy oraz Tomio Okamura. Skreśleni kandydaci odwołali się od tej decyzji do sądu, a ten przyznał rację Janie Bobošíkovej – dziennikarce, kiedyś popularnej prezenterce telewizyjnej. Przewodnicząca ugrupowania Suverenita, z którym kilkakrotnie bezskutecznie próbowała się dostać do parlamentu, i była europosłanka specjalizująca się w ochronie czeskich interesów narodowych np. przed Unią Europejską, została decyzją sądu dopisana do listy kandydatów na prezydenta.Ekonomista Vladimír Dlouhy, były minister przemysłu i handlu z lat 90. w rządzie Vaclava Klausa, już chyba się pogodził z decyzją o skreśleniu z listy. To członek Narodowej Rady Ekonomicznej Rządu, która doradza premierowi i jego ekipie. Popierały go liczne osobistości, wśród nich psychiatra prof. Cyril Höschl, reżyser Jan Hrebejk czy piłkarz Karel Poborsky. Natomiast o wpisanie na listę ciągle walczy Tomio Okamura – 40-letni japońsko-czeski biznesmen i multimilioner. Sukces finansowy zawdzięcza on błyskotliwej karierze w branży turystycznej. Jest celebrytą z ambicjami politycznymi, znanym z kontrowersyjnych pomysłów: poparł czeskich neonazistów chcących przesiedlenia Romów do Indii oraz zaproponował składanie przez obywateli oświadczeń majątkowych, jeśli ich stan posiadania przekracza równowartość 3,4 mln zł. Okamura szuka sprawiedliwości w Trybunale Konstytucyjnym, który nie jest ograniczony żadnymi terminami. W rezultacie może dojść do przesunięcia daty wyborów nawet o kilka miesięcy. Tymczasem kadencja urzędującego prezydenta Vaclava Klausa kończy się 7 marca. Jeśli przed jej zakończeniem nie uda się wyłonić następcy, głową państwa zostanie marszałek Senatu – Milan Sztech.Dwóch na czeleObecna sytuacja jest efektem decyzji dyrektora Departamentu Spraw Publicznych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Václava Henrycha, który postanowił, że procenty błędnych podpisów należy zsumować, zamiast wyciągać z nich średnią. Zgodnie z taką logiką niektórzy kandydaci mogli nawet uzyskać ujemną liczbę podpisów. Chociaż do wyborów formalnie dopuszczono dziewięcioro kandydatów, do zapadnięcia ostatecznych wyroków wykreślone z listy osoby nadal są brane pod uwagę, a prawnicy konstytucyjni coraz częściej mówią o potrzebie przeniesienia terminu wyborów.Dziś sondaże wskazują dwóch faworytów, są nimi Jan Fischer i Miloš Zeman. Te same sondaże sugerują, że najprawdopodobniej wszystko wyjaśni się podczas drugiej tury, do której trafią dwaj zwycięzcy pierwszej rundy. Jan Fischer, były prezes Czeskiego Urzędu Statystycznego, kandyduje jako bezpartyjny. Ten polityk po rozpadzie rządu Mirka Topolánka pełnił funkcję premiera od 8 maja 2009 r. do 13 lipca 2010 r., zyskując w tym czasie ogromną popularność. Obecnie prowadzi w sondażach, popiera go jedna trzecia Czechów. Jego hasło wyborcze brzmi: „Swoje czyny buduję na wartościach, nie na ideologii”. Do lata 2012 r.pracował w Londynie jako wiceprzewodniczący Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. W latach 1980-1989 był członkiem Komunistycznej Partii Czechosłowacji. Podobnie jak Miloš Zeman, który został wykluczony z partii w okresie tzw. normalizacji po 1968 r. Zeman to kolejny w tym zestawieniu były premier, kandydował już na urząd prezydenta w 2003 r. W latach 1996-1998 pełnił funkcję przewodniczącego Sejmu, a następnie od 1998 r. do 2002 r.– szefa rządu. Po odejściu z zarządu Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej(CSSD) najpierw przeszedł na polityczną emeryturę, a następnie powrócił z lewicowym ugrupowaniem Partia Praw Obywateli – Zemanowcy (Strana Práv Občanu ZEMANOVCI), którego jest przewodniczącym. Urzędujący prezydent Vaclav Klaus przyznał, że jako swojego następcę najchętniej widziałby na Hradzie Zemana.Kandydat w tatuażachNajciekawsze rzeczy nie dzieją się jednak na czele stawki. Profesor sztuki Vladimír Franz, doktor prawa i wszechstronny artysta, ma ogromne poparcie społeczeństwa. Kandydatura Franza wzbudza kontrowersje, ponieważ jego ciało (z twarzą włącznie) pokryte jest tatuażem i usiane kolczykami. Dzięki skutecznej promocji m.in. w mediach społecznościowych udało mu się zdobyć spory rozgłos także za granicą. W sierpniu nikt w Czechach nie miał pojęcia, czy to kpina, prowokacja, czy Vladimír Franz naprawdę chce zostać prezydentem. Niektórzy uważali, że mają do czynienia z największym czeskim przekrętem marketingowym od czasów kampanii reklamowej nieistniejącego supermarketu dla potrzeb filmu „Czeski sen”. Niewielu pewnie wie, jak było naprawdę. Komentatorzy czeskiego życia politycznego przyznają, że być może ciepło przyjęty na początku żart utwierdził Franza w przekonaniu o szansach na zwycięstwo. Artysta mocno podkreśla związki z undergroundem, wstydliwie unika przeszłości i raczej mętnie tłumaczy swoje zaangażowanie w ruch skinheadowski w latach 90.Przeciwieństwem wytatuowanegoFranza jest Karel Schwarzenberg. Arystokratycznego pochodzenia minister spraw zagranicznych i przewodniczący proeuropejskiej partii TOP 09, współrządzącej z liberałami, to doświadczony polityk znany z bezpośrednich wypowiedzi. Podobnie jak Radosław Sikorski pokochał ćwierkanie na Twitterze. W Czechach nie cieszy się wielką sympatią, ale w świecie nadal jest osobistością. Schwarzenberg uprzedził, że w przypadku porażki w wyborach odejdzie z polityki.Listę kandydatów uzupełniają jeszcze trzy nazwiska. Jirí Dienstbier, 43-letni senator i wiceprzewodniczący CSSD, w przeciwieństwie do Schwarzenberga jest jednym z najbardziej lubianych polityków w kraju. Część sympatii zawdzięcza popularności ojca, byłego ministra spraw zagranicznych. Zdobył popularność, sprzeciwiając się zawarciu koalicji z prawicową ODS w Pradze. Jednym z motywów jego kandydowania na Hrad jest ożywienie demokracji. Jest trzeci na liście faworytów.Premysl Sobotka to senator i kandydat ODS – Obywatelskiej Partii Demokratycznej. Liczy głównie na poparcie zwolenników swojej partii, a zarazem przeciwników komunistów. Zuzana Roithová – europosłanka z ramienia Partii Chrześcijańsko-Demokratycznej KDU-CSL, była minister zdrowia i lekarka, zamierza przy okazji startu w wyborach wypromować ludowców przed wyborami regionalnymi i do Senatu. Liczy przede wszystkim na głosy wyborców nastawionych proeuropejsko. Kandyduje z hasłem: „Człowiek”, które ma symbolizować jej główne cele. Są nimi m.in.: Republika Czeska, ludzka godność, odpowiedzialność, Europa, wartości chrześcijańskie. Listę zamyka Tána Fischerová – aktorka i prezenterka, znana z wielu akcji charytatywnych, w tym koncertów adwentowych. Była posłanka za koalicji ludowców i Unii Wolności (Unie Svobody) chce – jak deklaruje – bronić ponadpartyjności i interesów całego społeczeństwa oraz udowodnić, że politykę można prowadzić czysto i przyzwoicie.Nie wiadomo, kto wygra nadchodzące wybory, co nie jest zaskoczeniem. Najdziwniejsze, że nie wiadomo, kiedy one w ogóle się odbędą. Trzymajmy kciuki za Czechów.

Żyję bez zahamowań i ograniczeńEva Mendes– najpiękniejsza Latynoska w Hollywood. Chce jednak, by ludzie pamiętali jej role, a nie podziwiali urodę. Unika przyjęć, o życiu prywatnym milczy. Za to dużo i chętnie mówi o niemej kreacji w surrealistycznym „Holy Motors” (reż. Leos Carax), który w styczniu wchodzi na polskie ekrany. W dorobku ma też takie tytuły, jak „Królowie nocy”, „Ghost Rider”, „Kobiety”, „Zeszłej nocy”, „Zły porucznik”.Rozmawia Mariola Wiktor„Holy Motors” to jeden z najbardziej zwariowanych i zachwycających filmów, jakie widziałam. W twojej karierze to też rola niezwykła. Jak to się stało, że zagrałaś u Leosa Caraksa?– Znałam i uwielbiałam jego filmy, zwłaszcza „Kochanków na moście”, ale nigdy nie przyszło mi do głowy, że powierzy mi rolę w najnowszym filmie. Spotkaliśmy się na festiwalu w Marrakeszu. Zaprosił mnie na herbatę po marokańsku i powiedział wprost, że szuka aktorki z doświadczeniem w modelingu i że jego pierwszym wyborem była Kate Moss, ale miała zbyt napięty grafik. Wtedy pomyślał o mnie. Zaniemówiłam z wrażenia. To reżyser, który przekracza wszelkie granice i ma szaloną wyobraźnię, a więc aktor grający u niego musi być przygotowany na wszystko. Kiedy powiedział, że moja rola jest niema, a miejscem akcji będzie paryski cmentarz Père-Lachaise, poczułam dreszczyk emocji.Dlaczego?– Z dwóch powodów. Po pierwsze, jestem zafascynowana tą nekropolią, jest taka romantyczna i piękna. Po drugie, spodobało mi się, że moja rola jest milcząca. O wiele lepiej się czuję, wyrażając emocje ciałem, gestem i spojrzeniem niż w tradycyjnym dialogu. Poczułam się, jakbym grała w „Madamie Butterfly”, tak bardzo ten plan filmowy był inny niż dotychczasowe.Grasz modelkę Kay M, która w czasie pozowania na Père-Lachaise zostaje porwana przez ekscentrycznego kloszarda Oscara.– Właściwie zostaję wyniesiona na rękach przez Oscara wprost sprzed kamery, na oczach całej ekipy. Bez stawiania jakiegokolwiek oporu przez moją bohaterkę. Bo tak naprawdę ani Kay M nie jest ofiarą, ani Oscar kidnaperem i przestępcą. On, wyciągając ją z celebrycko-modowego światka, ratuje ją przed pułapkami tłamszącej rzeczywistości. Oczywiście Oscar jest zachwycony Kay M. Podziwia jej włosy, wącha je, głaszcze, próbuje nawet zjeść pukiel. Kay M jest dla niego ikoną piękna, wcieleniem doskonałości. To historia trochę jak z „Pięknej i bestii”, ale właśnie przy pokracznym, monstrualnie brzydkim Oscarze Kay M po raz pierwszy w życiu czuje się bezpieczna, odzyskuje spokój i wolność.Wolna i pięknaW jednym z wywiadów powiedziałaś, że czujesz się kobietą wolną. Co miałaś na myśli?– Naprawdę tak powiedziałam?Tak.– Hm… Na pewno jestem niezależna duchem. Taką mam naturę. Nie powstrzymuję się, gdy czegoś pragnę. Nie ma w moim życiu miejsca na zahamowania, ograniczenia. Jestem jak najdalej od pruderii czy hipokryzji.To dlaczego było ci trudno przekonać się do zagrania słynnej już sceny masturbacji w filmie „Królowie nocy” w reżyserii Jamesa Graya?– To nie pozostaje w sprzeczności z tym, co powiedziałam. Jeśli coś wydaje mi się ważne i niezbędne – a w tym wypadku tak było – zrobię to przed kamerą. Inna sprawa, że nie od razu to sobie uświadomiłam. Potrzebowałam czasu, by oswoić się z tą nietypową sytuacją. Po rozmowie z Jamesem zrozumiałam, że to nie jest tylko masturbacja, ale akt miłosny, szczególny rodzaj więzi, jaka łączy moją bohaterkę z jej partnerem, granym przez Joaquina Phoeniksa. W takiej sytuacji o wiele trudniej udawać emocje. Nic dziwnego, że byłam spięta do tego stopnia, że wypiłam wódkę z sokiem pomarańczowym na rozluźnienie. No i przełamałam się! To było naprawdę wielkie wyzwanie aktorskie. Bałam się tylko, by tej sceny nie zobaczyli moi rodzice. Jest niemal na początku filmu, więc zabrałam ich na seans z 15-minutowym opóźnieniem.Jesteś piękną kobietą. Czy nigdy nie było tak, że musiałaś się rozbierać, zwłaszcza na początku kariery?– Owszem, wiele razy proponowano mi nagie sceny, ale nikt do niczego mnie nie zmuszał. Gdy odkrywałam, że chodzi o goliznę dla niej samej – odmawiałam. Zgadzałam się jedynie wtedy, gdy czułam, że jest to podyktowane względami artystycznymi albo uzasadnione w scenariuszu. Tak było nie tylko w przypadku „Królów nocy”, lecz także w filmie „Dzień próby” z Denzelem Washingtonem czy w reklamie Secret obsession Calvina Kleina. Czułam, że jestem otoczona profesjonalistami, że powstają piękne, artystyczne obrazy oddające zmysłowy charakter i klimat tych perfum. Przykro mi, że w USA ten spot został zakazany w telewizji. Nie rozumiem, co mogło ludzi gorszyć.Zapytałam cię o to nagabywanie przez fotografów, bo karierę zaczęłaś od pozowania. Jak dziś wspominasz początki?– Trochę ze wstydem, ale wcale nie z powodu niemoralnych propozycji. Miałam 23 lata i studiowałam marketing na Uniwersytecie Stanowym Northridge w Kalifornii. Były akurat wakacje i potrzebowałam trochę pieniędzy. W LA kręciło się mnóstwo fotoreporterów, menedżerów i agentów. Pomyślałam, że postaram się wkręcić do jakiejś reklamówki lub na sesję fotograficzną.Pewnie miałaś problem, w czym wybrać?– Zaskoczę cię, nic mi nie wychodziło. Ciągle ktoś mnie wyprzedzał. Może nie byłam aż tak zdeterminowana jak inne dziewczyny. W końcu dostałam propozycję zagrania w filmie „Dzieci kukurydzy 5”. Widząc tytuł, myślałam, że to będzie coś kiepskiego, ale ponieważ niczego innego nie znalazłam, zgodziłam się. Film nie był taki zły, ale ja wypadłam w nim okropnie. Jednak to właśnie wtedy połknęłam bakcyla. Rzuciłam studia i znalazłam sobie nauczycielkę aktorstwa.Jaki ze mnie wampŚwietnie wychodzi ci także odgrywanie kobiet fatalnych. Masz wampa we krwi?– Ależ skąd. Jaki ze mnie wamp? To wszystko z moich... kompleksów.Słucham?– Naprawdę długo byłam bardzo niezadowolona z mojego wyglądu. Wydawało mi się, że mam za duże usta i za wielkie zęby. Myślałam nawet o operacji plastycznej. Nie podobały mi się także moje zbyt drobne dłonie. Jednak to się zmieniło. Wszystko za sprawą pewnego mężczyzny, który zakochał się we mnie. Powiedział, że mam najpiękniejszy uśmiech na świecie. I ja w to uwierzyłam.A może tajemnica twojej zmysłowości tkwi w tym, że dostosowujesz się do sytuacji, do tego, jak jesteś postrzegana, w jakiej stylizacji pokazujesz się publicznie?– Tak. Kiedy w filmie „Duch Miasta” Franka Millera gram Sand Saref, która inspiruje się legendą Rity Hayworth, jestem Ritą. Gdy założyłam białą, obcisłą suknię wysadzaną diamencikami, w której Rita pojawia się w „Gildzie”, a fryzjer uczesał mnie w jej stylu, nadając włosom rudawy połysk, od razu zaczęłam inaczej się poruszać, zachowywać, mówić. W pięknej kreacji stajesz się seksowna i nie jest to świadomy, wystudiowany przed lustrem, sztuczny image. Gdybyś jednak zobaczyła mnie na ulicy w dresie i w trampkach, w ciemnych okularach i w czapeczce z daszkiem, zaobserwowałabyś, że nikt na ulicy nie ogląda się za mną. To moja maska i ochraniacz prywatności.Ochraniacze prywatnościJak jeszcze jej strzeżesz?– Nie bywam na przyjęciach, poza premierami moich filmów. Szkoda mi na to czasu. No i nie opowiadam o chłopakach. Ostatnio dziennikarze pytają mnie o związek z Ryanem Goslingiem, z którym zagrałam w filmie „The Place Beyond the Pines”. Powiem tylko, że to idealny partner do grania, ale o naszych relacjach poza planem nie będę mówić, bo to mogłoby być nudne dla łowców sensacji. To nasze prywatne sprawy i niech takie pozostaną. Ja nawet lubię czytać te wszystkie bzdury, które gazety piszą na mój temat. Bo przynajmniej wtedy wiem, że pozostaję nieodkryta, że media dalekie są od ujawnienia prawdy o mnie i o moim życiu prywatnym.No dobrze, ale nie będzie chyba nietaktem, gdy zapytam, co w ogóle sądzisz o małżeństwie?– Trudno dziś o prawdziwą miłość. Jeśli już będziemy mieli to szczęście, takie uczucie trzeba pielęgnować. W mojej pracy to niełatwe, ale nie niemożliwe. Choć teraz wiem, że dla miłości trzeba wiele poświęcić, nie wszystko warto. Nie wolno zapominać o sobie. Mówiąc o tym, myślę o mamie. Całkowicie podporządkowała się rodzinie i kiedy była po czterdziestce, ojciec zostawił ją dla młodszej kobiety. Przeżyła szok. Nie miała szans nie tylko na znalezienie sobie pracy, ale w ogóle na ułożenie sobie z kimś życia. Takie historie zdarzają się wielu kobietom i dlatego nie warto poświęcać wszystkiego dla miłości.Ty też już zbliżasz się do czterdziestki, ale masz urodę i ciało młodej dziewczyny. Jak dbasz o figurę?– Ależ ja uwielbiam dobrze i kalorycznie zjeść. Kocham czekoladę, frytki, pizzę, lody. Tyle że po takim szaleństwie ciężko pokutuję w siłowni lub na zajęciach fitness. Poza tym przez pięć lub nawet sześć dni w tygodniu pedałuję na rowerze. Latem w weekendy lubię się wspinać z plecakiem po skałach Big Sur stromo opadających do Oceanu Spokojnego, a zimą obowiązkowo jeżdżę na nartach i na łyżwach. Właściwie ciągle staram się być w ruchu. I nie chodzi tylko o urodę, ale ogólnie o zachowanie kondycji fizycznej i zdrowia. Nie należę jednak do grona zabiedzonych anorektyczek Hollywood. Mam pełne, kobiece kształty. No i pewnie dzięki temu mogłam zagrać femme fatale z lat 40.Dbasz o siebie i o zdrowie, więc musiało być ci ciężko zagrać ćpającą prostytutkę Frankie w „Złym poruczniku” Wernera Herzoga.– Łatwo nie było, bo po raz pierwszy zapaliłam papierosa dopiero w wieku 28 lat. Nad rolą Frankie, ale i wcześniejszymi pracowałam z Ivaną Chubbuck, moją aktorską instruktorką. Zrobiłyśmy dokładny research, byłyśmy w ośrodku leczącym uzależnienia i rozmawiałyśmy z lekarzami oraz psychologami. Zależało mi na tym, by nie osądzać Frankie za to, że jest prostytutką i sprzedaje się za narkotyki. Nieważne, czy to była kobieta zła i zepsuta czy dobra, ale zagubiona. Ważne, że życie, jakie prowadziła, pozwalało jej w ogóle przetrwać w piekle, w którym się znalazła. Pomyślałam wtedy: jak to dobrze, że nie muszę dokonywać tak ekstremalnych i tragicznych wyborów. Starałam się zrozumieć Frankie i chciałam nawet pójść dalej w pokazywaniu mrocznej strony jej osobowości, ale Herzog był przeciwny. Chciał, by Frankie się nie stoczyła, by zachowała do końca pewną elegancję i klasę. Zresztą Herzog to dla mnie reżyser legenda, któremu mogę jeść z ręki i z którym nawet nie śmiałabym się wykłócać.Latynoska w HollywoodJak się odstresowujesz, kiedy nie grasz w filmach?– Lubię kupować buty na wysokich obcasach, ale niekoniecznie później w nich chodzę. Po prostu stoją sobie w garderobie i ładnie wyglądają. Nie umiem w nich chodzić. Ale nie jestem zakupoholiczką. Jedyny wyjątek to sklepy meblarsko-dekoracyjne. Uwielbiam projektowanie wnętrz. Sama zaprojektowałam swój dom, a jeśli tylko mam czas, spełniam prośby przyjaciół. Oczywiście nieodpłatnie, bo pieniądze zarabiam gdzie indziej, aranżacją wnętrz zaś zajmuję się dla zabawy. To relaksujące i zarazem twórcze zajęcie, które doskonali smak i gust, poszerza horyzonty.Wiem, że pracowałaś z polskim reżyserem Andrzejem Bartkowiakiem przy filmie „Mroczna dzielnica”. Jak to wspominasz?– Rola była niewielka, ale Andrzej Bartkowiak to wspaniały reżyser, bardzo profesjonalny. Polska ma wielu uzdolnionych reżyserów i operatorów i w ogóle artystów. Wiem, że rodzina mojego mistrza od projektowania wnętrz, Franka Gehry’ego, pochodzi z Polski. No i że zaprojektował on niesamowitą butelkę, która kształtem przypomina flakon perfum, jest to butelka słynnej polskiej wódki Wyborowa Exquisite.Czy jako aktorka latynoskiego pochodzenia czujesz się w Hollywood spełniona? Kubańskie korzenie jakoś cię nie szufladkują?– Aktorka pochodzenia latynoskiego ma dziś w Hollywood więcej ról do wyboru niż np. Azjatka, ale ciągle jest to tylko określony typ postaci. Bez problemu można zagrać służącą albo kobietę pracującą w ogrodzie, ale chciałabym, by Latynoski mogły także grywać przedstawicielki innych profesji: bankowców, profesorów, lekarzy. Tymczasem kiedy przychodzi do wyboru obsady kobiet na wyższych stanowiskach, Latynoska zawsze przegra z białą Amerykanką. W ten sposób przegrałam np. z Drew Barrymore, choć prywatnie bardzo ją lubię, a przecież jestem tak jak ona Amerykanką urodzoną w Stanach. Hollywood jest pod tym względem nieznośnie zachowawcze. Jednak bez względu na pochodzenie największym wyzwaniem jest po prostu być kobietą. Nie chciałabym narzekać, ale naprawdę w Hollywood trzeba ze świecą szukać dobrych kobiecych ról i scenariuszy, przez które bez zniechęcenia da się przebrnąć do końca.To u kogo marzyłoby ci się zagrać?– Nie odmówiłabym na pewno Lynchowi i Soderberghowi, a z europejskich zgodziłabym się w ciemno zagrać u Almodóvara. Zazdroszczę Penélope Cruz, mojej przyjaciółce, roli m.in. w „Volver”. Najbardziej chciałabym pracować przy takich filmach, które sama jako widz chętnie bym obejrzała. Czy to zbyt wiele?Mariola Wiktor

Honorowy doktorat Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie dla Jurka Owsiaka to docenienie wszystkich, którzy organizujątakie akcjeProf. Tadeusz Gadacz– filozof i religioznawca, dyrektor Instytutu Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, profesor Collegium Civitas. Autor m.in. dwutomowej „Historii filozofii XX wieku”, „O umiejętności życia”, „O ulotności życia”. Redaktor „Encyklopedii religii”.17 stycznia wygłosi laudację w trakcie uroczystości przyznania przez Uniwersytet Pedagogiczny pierwszego tytułu doktora honoris causa Jurkowi Owsiakowi.Rozmawia Paweł DybiczPanie profesorze, filozofom chyba się nie śniło, że dyrygent tak specyficznej orkiestry zostanie doktorem honoris causa uniwersytetu.– Nie wiem, czy się nie śniło, ale myślę, że najwyższy czas, żeby, jak napisał w recenzji ks. bp Tadeusz Pieronek, uniwersytety zaczęły przyznawać doktoraty nie tylko uczonym, lecz także osobom, które mają znaczący wpływ na życie społeczne i jego wartości. Uczelnia ma nie tylko uczyć, poszerzać wiedzę i rozwijać zainteresowania studentów, ale przede wszystkim wpływać na ich kształtowanie moralne. Z tego założenia wychodzi Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie. I jeżeli ta uczelnia zdecydowała się przyznać tytuł doktora honoris causa Jerzemu Owsiakowi, to nie tylko z powodu ogromnych środków finansowych, które dzięki jego działalności wpłynęły na zmianę jakości funkcjonowania i wyposażenia polskiej służby zdrowia, ale głównie z uwagi na owo kształtowanie postaw, na jego wychowawczy i – nie obawiam się tego powiedzieć – autorytatywny wpływ.Dzieli i łączyCzy przyznanie tego zaszczytnego tytułu jest jednocześnie uznaniem, że Jerzy Owsiak wraz z Orkiestrą ratuje nie tylko życie ludzkie z punktu widzenia medycznego, lecz także wielu z nas przed znieczulicą, samolubstwem, więcej, przed skutkami drapieżnego kapitalizmu?– Potraktowałbym to szerzej, co zaznaczę w laudacji. Otóż w 1993 r. Jerzy Owsiak rozpoczął pierwszą oficjalną akcję, bo faktycznie pierwsza rozpoczęła się rok wcześniej. I w tym samym 1993 r. ks. prof. Józef Tischner, który był moim mistrzem, opublikował książkę „Nieszczęsny dar wolności”. Myślę, że tym, co się udało Jerzemu Owsiakowi, jest przezwyciężenie tego naszego „nieszczęsnego daru wolności” i uczynienie z niego wolności szczęsnej, a tak naprawdę wolności twórczej. My, Polacy, przez wieki wyspecjalizowaliśmy się w walce o wolność naszą i waszą, natomiast zawsze mieliśmy ogromny problem z zagospodarowaniem tej wolności, z przejściem do sfery codziennego działania. Jerzy Owsiak był pierwszym, który pokazał, że można tę wolność racjonalnie zagospodarować. I to jest pierwszy jej wymiar. A drugi to taki, że polska wolność w konsekwencji okazała się diaboliczna, czyli dzieląca. Obecnie doskwierają nam przede wszystkim ogromne podziały polityczne i coraz głębsze podziały społeczne. Owsiak łączy wolność z odpowiedzialnością, łączy pokolenia, nade wszystko wokół idei dobra ponad podziałami politycznymi. I to jest w skali kraju niespotykane zjawisko społeczne i wychowawcze.Owsiak łączy wielu, ale również u wielu ma złe notowania. Nie ma co ukrywać, że u sporej części kleru, o Radiu Maryja nie mówiąc. Nie brakuje krytyków Owsiakowego hasła wolnościowego „Róbta, co chceta”. A on sam nie dla wszystkich jest postacią jednoznacznie pozytywną.– Pewnie tak, ale wiele jest postaci, które jednocześnie łączą i dzielą. Jerzy Owsiak na pewno nie jest autorytetem w sensie klasycznym, nie jest bohaterem ani geniuszem. Ale bezsprzecznie jest autorytetem dla młodego pokolenia, potrafi bowiem nawiązać z nim kontakt, porozumieć się, znaleźć wspólny język, choćby we wspólnym rozumieniu owego hasła „Róbta, co chceta”, które wcale nie oznacza samowoli, braku samokontroli ani braku odpowiedzialności za własne czyny. Nie wystarczy być autorytetem, trzeba rozumieć także aktualny czas.Dwa autorytetyCzy zatem fenomen Owsiaka to pewien znak, że autorytet Jana Pawła II słabnie i już tak nie działa na młode pokolenie przełomu XX i XXI w.?– Nie porównywałbym tych postaci czy autorytetów, bo są to osoby z różnych sfer, odnoszące się do różnych perspektyw. Owsiak jest zanurzony w żywioł życia społecznego i w nurt działania, natomiast Jan Paweł II myślał kategoriami wieczności i kontemplacji, wyznaczał pewne wartości wieczne. Istotne natomiast jest to, jak te wartości przełożyć na życie i język codzienności. Myślę, że co nieco z nauki papieża Polaka można odnaleźć w działalności Owsiaka i Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.Mówiąc żartobliwie, może Owsiak to taka nowoczesna, świecka odmiana świętego?– Święty to za dużo powiedziane. Ktoś, kto nosi duże, różowe okulary i ubiera się ekstrawagancko, pewnie sam by się zdziwił, gdyby mówić o nim w tych kategoriach. Myślę, że nie należy się odwoływać do tak górnolotnego języka, nawet w żartobliwej formie. Natomiast z pewnością Owsiak jest jedną z osób przypominających o pewnych wartościach, które zostały w społeczeństwie zdewastowane. Gdy większość polityków kieruje się prywatą, nie myśli o dobru wspólnym, a często w ogóle nie myśli o dobru, wskazywanie przez Owsiaka takich wartości jak wrażliwość na drugiego człowieka jest nie do przecenienia.Czy w dzisiejszych czasach jedynie ktoś taki jak Owsiak, o szalonych pomysłach, a w zasadzie z feerią pomysłów, jest w stanie porwać młodych ludzi?– Skoro od 20 lat to mu się udaje, znaczy, że taki niby-szalony sposób działa.Czy instytucja, jaką jest Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, bardziej mówi o nas niż o sobie?– Mówi o sobie, ale oczywiście więcej o nas, ponieważ pokazuje dysproporcję między naszym życiem codziennym a tym odświętnym. WOŚP ukazuje, że jesteśmy bardziej skłonni do działania odświętnego, natomiast trudniej nam okazywać i realizować na co dzień wartości humanitarne. Myślę tu zwłaszcza o naszej wrażliwości na ludzką niedolę, nieszczęścia, cierpienia, biedę.Pozytywne efektyCzyli przyszły doktor Siema i jego instytucja to znakomity materiał badawczy dla socjologów i psychologów społecznych.– Na pewno, i to przez długie lata, bo Owsiak i cała WOŚP są fenomenem, już nie tylko na skalę krajową, ale i światową. I to wielorakim fenomenem, dotyczącym relacji społecznych, ludzkich zachowań i postaw, wrażliwości, mówiącym także o pewnych kwestiach wychowawczych. Myślę, że nikt tego nie badał, może socjolodzy zaczną to robić. Będą analizować, co się dzieje z tymi młodymi, którzy zbierali pieniądze, śledzić, jak potoczyły się ich losy, czy pozostali wolontariuszami, czy wykazują postawy prospołeczne itp. Przypuszczam, że w takich badaniach wyjdą daleko idące, bardzo pozytywne efekty wpływu Owsiaka i jego Orkiestry na młode pokolenie Polaków.Czy masowe uczestnictwo, już nie tyle ludzi, którzy się zaangażowali w WOŚP, ile darczyńców, nie jest surogatem naturalnej ofiarności: dałem, a więc spełniłem nakaz, bardziej nawet społeczny niż obywatelski?– Zawsze istnieje takie niebezpieczeństwo, człowiek bowiem lubi się uspokajać moralnie, kiedy da jakieś pieniądze. Wielu pewnie tak postępuje, ale ogromna większość ofiarowuje nie tylko pieniądze z naturalnej ludzkiej szczodrości, z autentycznej potrzeby serca. W ubiegłym roku wspominano w studiu telewizyjnym matkę, której córka została wyleczona dzięki sprzętowi Orkiestry. Zdarzyło się to podczas jednej z pierwszych zbiórek. Matka dziecka publicznie zdjęła z palca obrączkę i złożyła ją w darze. To był gest bardzo symboliczny, ale jakże wiele mówiący. Że dobro jest zaraźliwe. Ta styczniowa niedziela, kiedy gra Orkiestra, jest dowodem na to, że jedno dobro pociąga za sobą drugie, że jeden dobry człowiek pokazuje drogę drugiemu.Polacy coraz bardziej tego potrzebują – zamiast kolejnego zrywu powstańczego, heroizmu powodującego straszliwe ofiary.– To właśnie problem, o którym mówiłem na początku, wspominając o tym naszym wyspecjalizowaniu się w walce o wolność i o kłopotach, co z nią potem zrobić, jak ją zagospodarować.Za to politycy różnych opcji starają się zagospodarować Owsiaka i ogrzać się przy nim w świetle reflektorów.– A któż by nie próbował, bo tam, gdzie jakieś dobro się dzieje, każdy chętnie zbiłby kapitał polityczny.Pamięta pan, kiedy po raz pierwszy usłyszał i zobaczył Owsiaka? Co pan o nim pomyślał?– Jak większość Polaków zobaczyłem go i usłyszałem w telewizji. Była to jedna z pierwszych akcji Orkiestry. Tym, co każdemu rzuciło się wtedy w oczy, a do czego zdążyliśmy się przyzwyczaić, był nieprawdopodobny entuzjazm działania na rzecz wspólnego dobra. Czuło się wręcz namacalnie, jak ten jego entuzjazm porywał innych, jak wyzwalał ukryte w ludziach pokłady dobra.Co spowodowało, że zdecydował się pan zostać nie tylko recenzentem, ale i laudatorem pierwszego doktoratu dla Owsiaka?– Kiedy poprosili mnie o to koledzy, pomyślałem sobie, że trudno się nie zgodzić, choćby ze względu na ogrom dobra, które się uwidoczniło przez te 20 lat. Trzeba na nie spojrzeć nie poprzez wielkie liczby, sumy pieniędzy, imponujące akcje, tylko z perspektywy dzieci, które mają imię i nazwisko i które zostały uzdrowione albo wręcz uratowano im życie. Każda historia takiego dziecka jest czymś, co zasługuje na szczególną uwagę, toteż trudno byłoby odmówić wygłoszenia laudacji o kimś, komu dobro leży na sercu, trudno nie zauważyć filozofii całego ruchu WOŚP. I dlatego mogę powiedzieć, że czuję się zaszczycony, że przyjdzie mi wygłosić laudację na cześć doktora honoris causa Jerzego Owsiaka.Co się składa na powodzenie i działanie samej Orkiestry?– Na to powodzenie oczywiście składa się wiele czynników, ale bezwzględnie decydujący jest fenomen osobisty Owsiaka. Trzeba mieć talent, dar, żeby trafić do młodych, zarazić ich swoją ideą i zachęcić do działania, stania się choćby wolontariuszem.Wiara w człowiekaOwsiak jest przykładem człowieka, który a priori wierzy innym. To, według mnie, główny powód jego sukcesu i znalezienia klucza do serc młodych. Dając puszkę wolontariuszowi, Owsiak nie zakłada, że ten ukradnie z niej pieniądze. Czy takie podejście i zaufanie do ludzi sprawia, że odwzajemniają się wiarą w to, co robi, i w to, co jest zapisane w księgach dokumentujących działanie i zakupy fundacji?– To prawda, to jest właśnie ta wolność oparta na zaufaniu, bo bez niego nie można mówić o wolności. Ale sądzę, na co zwrócił uwagę jeden z recenzentów, że ten honorowy doktorat dla Owsiaka należy traktować jako docenienie wszystkich tych, którzy organizują takie akcje – a myślę, że takich ludzi jest znacznie więcej. Może ich działania nie są tak spektakularne i nie przynoszą tyle dochodu, ale uroczystość na Uniwersytecie Pedagogicznym będzie okazją, żeby powiedzieć o osobach, które jak Jerzy Owsiak w ciągu minionych 20 lat przyczyniły się do dużego dobra w Polsce.Działalność tych ludzi to namacalny dowód, że różnicujemy się nie tylko w poglądach politycznych, że przede wszystkim następuje coraz większe rozwarstwienie społeczne. I że ten model III RP najbardziej uderza w ludzi, którzy powinni oczekiwać od niej najwięcej pomocy.– To inny problem, bezpośrednio niedotyczący tego, o czym rozmawiamy, bo być może trzeba by się zastanowić, czy nie próbujemy rozwiązywać problemów społecznych akcyjnie, podczas gdy powinny być rozwiązywane systemowo. Czy przypadkiem te zbiórki społeczne nie zastępują działania władz, które powinny lepiej sobie radzić np. z problemami służby zdrowia. Ale sądzę, że nigdy nie będzie tak dobrze, żebyśmy nie potrzebowali tego rodzaju działalności społecznej. Dlatego Orkiestra Owsiaka będzie grała do końca świata i o jeden dzień dłużej, jak głosi hasło jej dyrygenta.Paweł Dybicz

Inicjatywa uczczenia Edwarda Gierka jest pierwszą poważną próbą odrzucenia ipeenowskiej wizji lat 70.SLD chce ogłoszenia roku 2013 Rokiem Gierka. SLD chce nazwać jego imieniem rondo koło Dworca Centralnego w Warszawie. SLD chce… dało się słyszeć w ponoworocznych serwisach informacyjnych i komentarzach. Oczywiście zdecydowana większość odniosła się do pomysłu Sojuszu z politowaniem albo wręcz z pogardą. Nie zamierzam się przyłączać do tych, którzy kpiąco podeszli do owych informacji. Nie przyklaskuję bezkrytycznie takim inicjatywom, ale doceniam fakt, że w ogóle się pojawiły. Bo na dobrą sprawę nie o samego Edwarda Gierka tutaj chodzi, nawet nie o jego dekadę, ale o całą Polskę Ludową. Propozycja SLD jest pierwszą od dawna, szerszą i wyraźniejszą próbą wyjścia poza ipeenowską narrację, pozbawioną historycznego myślenia i postrzegania przeszłości zarówno tej postaci, jak i PRL.Kierunek nowoczesnośćNim jednak zacznie się oceniać Edwarda Gierka, I sekretarza KC PZPR w latach 1970-1980, trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie, dlaczego dekada jego rządów i on sam budzą coraz większe – moim zdaniem – zainteresowanie. Gierek bowiem, obok gen. Wojciecha Jaruzelskiego, staje się postacią intrygującą coraz młodszych. Nie jest moim celem opisanie biografii ani tym bardziej hagiografia Gierka (6 stycznia minęła 100. rocznica jego urodzin); ramy objętościowe tego tekstu, nawet całego numeru „Przeglądu”, na to nie pozwalają. Poza tym ocena człowieka i dekady wcale nie jest łatwa, bo tak naprawdę dopiero teraz zaczynają się pojawiać ich analizy, a do rzetelnej syntezy jeszcze daleko, choćby z uwagi na ograniczony dostęp do najważniejszych zagranicznych archiwaliów zgromadzonych w Moskwie.Nie trzeba natomiast specjalnie do nich sięgać, by wiedzieć, co dekada Gierka przyniosła. Ograniczę się do najważniejszych czynników. Po 14-letnich rządach Władysława Gomułki dekada Gierka była otwarciem na świat. I nie chodzi tu tylko o liczniejsze wyjazdy Polaków na Zachód, ale przede wszystkim o unowocześnienie przemysłu.W czym ono się wyrażało? To w tamtych czasach przestaliśmy być krajem rolniczo-przemysłowym, a staliśmy się przemysłowo-rolniczym; na przełomie lat 1974 i 1975 zatrudnienie w przemyśle(4,6 mln osób) przewyższyło liczbę pracujących w rolnictwie (4,56 mln), by w 1980 r.sięgnąć 5,2 mln. W tymże roku pod względem zatrudnienia w przemyśle byliśmy na 10. miejscu na świecie, co wcale nie oznacza, że byliśmy 10. gospodarką świata, jak głosili niektórzy publicyści w ramach tzw. propagandy sukcesu.W tym miejscu warto zacytowaćprof. Andrzeja Karpińskiego, któryw książce „Zrozumieć PRL” napisał: „Liczba 5,2 mln zatrudnionych w naszym przemyśle w 1980 roku nabiera szczególnej wymowy dopiero w zestawieniu z aktualną wielkością tego zatrudnienia. W roku 2010 w przemyśle pracowało u nas średniorocznie 2 mln 953 tys. osób, czyli o 44% mniej niż w 1980 roku. Tak głęboki spadek zatrudnienia w przemyśle nie miał odpowiednika w innych krajach Unii Europejskiej (poza Wielką Brytanią). Znacznie przekroczył natomiast rozmiary uzasadnione wzrostem wydajności pracy i rozwojem nowych technologii”.Kredyty i zakupyBezmyślni krytycy Gierka podnoszą sprawę zaciągniętych przez jego ekipę kredytów. Nie rozumieją, a w zasadzie nie chcą przyjąć do wiadomości, że uzyskane wtedy kredyty spożytkowano głównie na rozwój cywilizacyjny Polski, na zakup nowych technologii, całych linii produkcyjnych fabryk. Owszem, zaraz pojawi się zarzut, że niekiedy owe technologie były już na Zachodzie przestarzałe, czego przykładem ma być francuski autobus Berliet. Co do Berlieta można się zgodzić, ale niech nikt nie myśli, że udzielający kredytu (a w tym wypadku Francuzi) nie interesują się, na co pójdą ich pieniądze. I niech nie mówi, że zachodnie rządy nie lobbowały na rzecz kupna takiej czy innej fabryki, a właściwie swojej. Poza tym czy dziś nie ma państwowego lobbingu? Czy wycofywane z produkcji myśliwce F-16 nie zostały nam wciśnięte przez Amerykanów? Czy przetarg na zakup floty samolotowej dla LOT był wolny od nacisków? Wybraliśmy amerykańskiedreamlinery (pomijam tu wieści o ich usterkach). Może warto, by Polacy dowiedzieli się, jak choćby prezydent Francji Jacques Chirac lobbował (delikatnie mówiąc) na rzecz airbusów…Nie tylko media, ale i politycy z pewnego rodzaju satysfakcją mówili, że dopiero w październiku 2012 r. spłaciliśmy tamte kredyty. W ich mniemaniu miało to obciążać Gierka i PRL, bo długi przez lata były Polakom kulą u nogi. Ten prześmiewczy ton komentatorów nie odzwierciedla rzeczywistości. Krytykom nie przyszło do głowy porównać pożyczek gierkowskich z zaciągniętymi już w czasach III i IV RP, sprawdzić, jak się mają do obecnego PKB. Ani odpowiedzieć, kiedy nowe kredyty spłacimy. A prawda jest taka, że za długie, długie dziesiątki lat! Niektórzy ekonomiści mówią wręcz, że nigdy nie będzie nas stać na ich spłatę bez zaciągania kolejnych długów. Obecna polityka kredytowa każe zatem inaczej spojrzeć na pożyczki z lat 70. A nade wszystko na to, na co je wydaliśmy!Gierkowskie unowocześnianie Polski bezpośrednio łączy się z likwidowaniem bezrobocia, ograniczaniem przeludnienia wsi. To w tamtej dekadzie powstało 2,5 mln nowych miejsc pracy. A dziś? Jaki jest poziom bezrobocia? Jakie perspektywy mają ludzie młodzi? Co im proponują rządzący? Generalnie nic, a po cichu emigrację. Współczesność ma więc coraz większy wpływ na ocenę byłego I sekretarza KC i jego epoki.Przedstawiane przez historyków i w jeszcze większym stopniu przez dziennikarzy oceny Edwarda Gierka są oderwane od rzeczywistości, wręcz ahistoryczne. Brakuje spojrzenia na niego i jego ludzi z perspektywy możliwości tamtych czasów. Choćby w sprawie zależności od Moskwy i stosunku do niej. Zapis w konstytucji PRL o przyjaźni z ZSRR czy odznaczenie Leonida Breżniewa Virtuti Militari to tylko elementy tej zależności. Ale czy budowa Huty Katowice też się w nią wpisuje? Tu historycy i ekonomiści mają dość rozbieżne oceny. Czy Gierek i kierownictwo PZPR nie tyle mieli, ile mogli mieć alternatywę? Jeżeli tak, to w stosunku do czego? Do Kremla? Każdy, kto zna realia międzynarodowe, musi stwierdzić, że nie. Czy Gierek mógł się wyzwolić spod wpływu Moskwy i stanąć na czele narodowego zrywu? Wolne żarty. Musiał prowadzić taką politykę wobec ZSRR, jaką prowadził, bo tego wymagała geopolityka, sytuacja międzynarodowa.SLD mniej wolno?Krytykom pomysłu upamiętnienia byłego I sekretarza KC warto przypomnieć słowa Jarosława Kaczyńskiego (w latach 70. wchodził w dorosłość i życie zawodowe), który uznał Gierka za komunistycznego patriotę. I nawet biorąc pod uwagę, że mówił to w październiku 2010 r. w czasie kampanii prezydenckiej, z myślą o pozyskaniu lewicowego elektoratu, nie robił tego jedynie z cynizmu. Bo i do niego dotarło, że z Edwarda Gierka nie da się zrobić szwarccharakteru, wpisać go w prawicową, antykomunistyczną czarną legendę. A czy Donald Tusk, który również dorastał w epoce gierkowskiej, nie mówił, że inwestycje Gierka dobrze pamiętamy?Jeżeli więc ci dwaj politycy prawicy chcieli i pewnie jeszcze zechcą się ogrzać przy postaci Gierka, to dlaczego gdy chce to zrobić SLD, mówi się o „odgrzewaniu starych kotletów”?Zgłoszona przez Sojusz propozycja pośmiertnego uhonorowania Edwarda Gierka nie jest strzałem w dziesiątkę, co najwyżej w siódemkę (mało szczęśliwy termin jej przedstawienia – za późno!). Ale na pewno nie jest to strzał kulą w płot, jak sądzi prof. Wiesław Władyka. W internetowym komentarzu na stronach „Polityki” napisał on bowiem, że „inicjatywa SLD skazana jest na efektowną porażkę, (…) jest efektownym świadectwem bezradności myślowej Sojuszu, manifestacją jego zagubienia”. I dalej: „Gdy dzisiaj lewica w Polsce, a też wszędzie właściwie, musi szukać dla siebie całkowicie nowych pomysłów i idei, musi niejako wymyślić się na nowo, powracanie do dawnych doświadczeń i postaci wygląda doprawdy groteskowo. (…) Nie te czasy, nie te wyzwania, nie te konteksty”.Nie te czasy na pewno, ale czy nie te wyzwania i nie te konteksty? Czy polityka historyczna IPN, bezkrytycznie powielana przez prawicowych (i wielu liberalno-lewicowych) polityków, dziennikarzy, bo o nią tak naprawdę chodzi SLD, nie ma odniesienia do współczesności? Na to pytanie niech odpowiedzą np. pracownicy zakładów Fiata, które zbudowano w dekadzie Gierka, ci już zwolnieni i ci, którzy w niedalekiej przyszłości stracą pracę w tej fabryce. Czy tym obecnym i przyszłym bezrobotnym da się jedynie powiedzieć, a w zasadzie wmówić, że Edward Gierek to dyktator w białych rękawiczkach, jak twierdzi prof. Antoni Dudek, nadworny komentator niemal wszystkich mediów? Może socjolodzy wybraliby się do zakładów Fiata? Może spróbowaliby znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące nie tylko osoby Gierka, ale i tego, czy Polska lat 70. była bardziej przyjazna ludziom uboższym niż ta obecna?Mit założycielskiSkoro Katyń oraz żołnierze wyklęci są dla PO i PiS mitem założycielskim III/IV RP, to dlaczego dla SLD Edward Gierek nie może być jednym z jego elementów? Dlaczego gloryfikowanym wyklętym, którzy nieśli śmierć umęczonym gehenną wojny Polakom, nie przeciwstawić NIE MITU, ale prawdy historycznej o odbudowie zniszczonego kraju, a w latach 70. o jego unowocześnieniu?Przed laty Sojusz Lewicy Demokratycznej, w dużej części na własne życzenie, przegrał walkę o pamięć, nie mówiąc już o polityce historycznej. Teraz ma szanse odzyskiwać utracone pole. Ale nie może Edwarda Gierka potraktować rocznicowo, organizując jednorazową imprezę albo jakiś event. Sojusz nie powinien ulegać podpowiedziom typu „Ciszej nad tą trumną!”. Wręcz przeciwnie, należałoby organizować debaty o Gierku i, szerzej, o PRL. Zwłaszcza że coraz bardziej odrzucana jest prymitywna ipeenowska wizja Polski Ludowej. Bo ludzie wiedzą, że bez dorobku tamtych lat nie byłaby możliwa w III RP choćby prywatyzacja rodowych sreber PRL, wpisana na sztandary neoliberałów, którzy na państwo i jego społeczeństwo patrzą jedynie przez pryzmat zysku.Paweł Dybicz